Մինչեւ 1914թ. Դարենդե գավառում կային 3.
983 հայեր: Բուն գավառում բնակվում էին նրանցից 2.023-ը: Այստեղ հայերն ունեին 3 եկեղեցի, « Սուրբ Ասվածածին» մայրավանքը,
եւ 3 դպրոց, որտեղ ուսանում էին 300 աշակետներ: Այստեղ էր գտնվում նաեւ
միջնադարյան « Թավբլուր» վանքը: Դարենդեյից մոտավորապես12 կմ հեռավորության վրա գտնվող Աշոդի գյուղում
1914 թ. Տվյալներով բնակվում էին1.103
հայեր:Աշոդիում էր գտնվում նաեւ « սուրբ
Հակոբ» վանքը:
Այս
բնակավայրի մասին կան բազմաթիվ հիշատակումներ: Դարենդի գավառը որոշ ժամանակ դարձել
է նաեւ աթոռանիստ: 1062 թ. Կաթողիկոսական աթոռը տեղափոխվել է Թավբլուր, Սեբաստիայի
Տարանիա /Դարենդե/գավառ:
Մեծ
կոտորածի տարիներին տեղի հայերը ամբողջությամբ սրի քաշվեցին: Սակայն մնացին որոշ
քանակությամբ հայեր, որոնք այսօր էլ ապրում են իրենց պատմական հայերինիքում՝ իրենցպապենական հողի վրա: Անշուշտ դժվար է նրանց
համար հաղթահարել կարոտը, թաքնվել այդ կարոտի տակ, ու մնալ հայ: Կան հայեր, որոնք կարողանում են
հաղթահարել մի շարք դժվարություններ եւ վերադառնալ իրենց հայությանը:
Ահա մի
նման դեպքի օրինակ. «Ես արդեն չեմ վախենում հայ
լինելուց», -ասում է նախկին Քազըն Աքսեսը: Նա այն հայերից է, որոնք թաքցրել են
իրենց ինքնությունը՝ փրկվելու ու իրենց հայրենի հողում մնալու համար: Իմանալով իր
հայ լինելը, նա դիմել է դատարան: Մինչ Մալաթիայում տեղ ուեցած ոճրագործությունը եւ
Դինքի սպանություն, նա չէր նախաձեռնել անվանափոխության հարցը, սակայն, ինչպես հիմա
է ասում՝ այլեւս չի վախենալու հայ լինելուց, եւ դիմելով դատարան, որոշել է փոխել
իր անունը, ընդունելով Սարգիս Ներսիսյան անուն ազգանունը:
1963 թ. ՄալաթիայիԴարենդեգավառիՔուրշունլուգյուղումծնված9 տարեկանից սկսած սկսել է վաճառել իր ձայանապնակները, որով եւ
հոգացել է իր կարիքները: Աքսեսիցանկությունն
է, որիրնորձայնասկավառակըթողարկվի հայկականանվանմամբ: Աքսեսն իր մասին պատմում է հետեւյալը. «Եսունեմորոշհայընկերներ, որոնքթաքցնումենսեփականինքնությունը: Եսայսդատականգործըսկսեցի՝նրանցօրինակծառայելունպատակով: Երանի թե չլիներ Դինքիսպանությունը, այնշատցավալիիրողությունէ: Մենքբոլորսմարդենք. միասինենքապրումևապրելուենք: Թողչլինի ազգայինխտրականություն: Մինչայժմվախկար, բայցՀրանտԴինքիցհետոայլևսչեմվախենալու: Եթեհայլինելըմեղքէ, թո’ղսպանենինձէլ»: Աքսեսըհայտնելով, որիրընտանիքըժխտումէսեփականարմատները, նշեցնաև, որինքնայդխնդրումհամամիտչէընտանիքիհետ: ԱյդիսկպատճառովՄալաթիայիդատարանումգործէհարուցել` անուն-ազգանունըՍարգիսՆերսեսյանփոխելու համար: /Նյութը քաղված է www.evrensel.net կայքից/:
Եսգիտեմ, որկգամիօր, որոչմիհայստիպվածչիլինիթաքցնելուիրազգայինինքնությունը: Եսգիտեմ, որկգաայն օրը, որ հայը ազատ կտիրի իր
պապենական հողին, իսկ ազատ հայությունը կզարդարի մեր գեղեցիկ Պատմական Հայաստանի
բոլոր գավառները...