Մինչեւ 1914թ. Դարենդե գավառում կային 3. 983 հայեր: Բուն գավառում բնակվում էին նրանցից 2.023-ը: Այստեղ  հայերն ունեին 3 եկեղեցի, « Սուրբ Ասվածածին» մայրավանքը, եւ 3 դպրոց, որտեղ ուսանում էին 300 աշակետներ: Այստեղ էր գտնվում նաեւ միջնադարյան « Թավբլուր» վանքը: Դարենդեյից մոտավորապես  12 կմ հեռավորության վրա գտնվող Աշոդի գյուղում 1914 թ. Տվյալներով բնակվում էին  1.103 հայեր:  Աշոդիում էր գտնվում նաեւ « սուրբ Հակոբ» վանքը:

Այս բնակավայրի մասին կան բազմաթիվ հիշատակումներ: Դարենդի գավառը որոշ ժամանակ դարձել է նաեւ աթոռանիստ: 1062 թ. Կաթողիկոսական աթոռը տեղափոխվել է Թավբլուր, Սեբաստիայի Տարանիա /Դարենդե/  գավառ:

Մեծ կոտորածի տարիներին տեղի հայերը ամբողջությամբ սրի քաշվեցին: Սակայն մնացին որոշ քանակությամբ հայեր, որոնք այսօր էլ ապրում են իրենց պատմական  հայերինիքում՝ իրենց  պապենական հողի վրա: Անշուշտ դժվար է նրանց համար հաղթահարել կարոտը, թաքնվել այդ կարոտի տակ, ու  մնալ հայ: Կան հայեր, որոնք կարողանում են հաղթահարել մի շարք դժվարություններ եւ վերադառնալ իրենց հայությանը:

Ահա մի նման դեպքի օրինակ. «Ես արդեն չեմ վախենում հայ լինելուց», -ասում է նախկին Քազըն Աքսեսը: Նա այն հայերից է, որոնք թաքցրել են իրենց ինքնությունը՝ փրկվելու ու իրենց հայրենի հողում մնալու համար: Իմանալով իր հայ լինելը, նա դիմել է դատարան: Մինչ Մալաթիայում տեղ ուեցած ոճրագործությունը եւ Դինքի սպանություն, նա չէր նախաձեռնել անվանափոխության հարցը, սակայն, ինչպես հիմա է ասում՝ այլեւս չի վախենալու հայ լինելուց, եւ դիմելով դատարան, որոշել է փոխել իր անունը, ընդունելով Սարգիս Ներսիսյան անուն ազգանունը:

1963 թ. Մալաթիայի Դարենդե գավառի Քուրշունլու գյուղում ծնված 9 տարեկանից սկսած  սկսել է վաճառել իր ձայանապնակները, որով եւ հոգացել է իր կարիքները: Աքսեսի  ցանկությունն է, որ իր նոր ձայնասկավառակը թողարկվի  հայկական անվանմամբ:  Աքսեսն իր մասին պատմում է հետեւյալը. «Ես ունեմ որոշ հայ ընկերներ, որոնք թաքցնում են սեփական ինքնությունը: Ես այս դատական գործը սկսեցի՝ նրանց օրինակ ծառայելու նպատակով: Երանի թե չլիներ Դինքի սպանությունը, այն  շատ ցավալի իրողություն է: Մենք բոլորս մարդ ենք. միասին ենք ապրում և ապրելու ենք: Թող չլինի ազգային խտրականություն: Մինչ այժմ վախ կար, բայց Հրանտ Դինքից հետո այլևս չեմ վախենալու: Եթե հայ լինելը մեղք  է,  թո’ղ սպանեն ինձ էլ»: Աքսեսը հայտնելով, որ իր ընտանիքը ժխտում է սեփական արմատները, նշեց նաև, որ ինքն այդ խնդրում  համամիտ չէ  ընտանիքի հետ: Այդ իսկ պատճառով Մալաթիայի դատարանում գործ է հարուցել` անուն-ազգանունը Սարգիս Ներսեսյան փոխելու  համար: /Նյութը քաղված է  www.evrensel.net կայքից/:

 Ես գիտեմ, որ կգա մի օր, որ ոչ մի  հայ ստիպված չի լինի թաքցնելու իր ազգային ինքնությունը: Ես գիտեմ, որ կգա այն օրը, որ հայը ազատ կտիրի իր պապենական հողին, իսկ ազատ հայությունը կզարդարի մեր գեղեցիկ Պատմական Հայաստանի բոլոր գավառները...