Շրջանը լեռնային է: Բարձրադիր լեռներն իրարիցանջատվում են Տիգրիս թափվող վտակերով: Էրուհը ոչ
միայնգեղեցիկբնակավայր է, այլեւ արոտավայրերով հարուստ
բնակատեղի, որի պատճառով էլ, սկսած 7-րդ դարից, այստեղ են տեղափոխվել քրդեր,
եզդիներ, թուրք-սելջուկներ: 7-րդ դարում, երբ այն անցավ արաբական խալիֆայության
գերիշխանության ներքո, տեղի քրիստոնյա բնակչությունը ստիպված Էրուհը լքեց,
այնզիջելով բնակություն հաստատած
ոչխարաբույծ քրդերին ու եզդիներին:
Այս գավառի մասինպատմական տեղեկությունները խիստ աղքատ են. Հայտնի է միայն, որ Ուրարտական
շրջանում այնթագավորության մաս է կազմել,
ապա գրավվել տարբեր ժամանակներում կազմավորված գերտերություների կողմից: 7-րդ
դարում այս գավառը տնօրինել են արաբ ամիրաները եւ հայ արքայական ընտաքնիքները: Արդեն
12-րդ դարում Անատոլիայի սելջուկներընվաճում են այս տարածքը, իսկ 1514 թ. Չալդըրանի պատերազմից հետո այն
գրավվում եւ միացվում է Օսմանյան կայսրությանը: Օսմանյան շրջանում Էրուհը, 1872 թ.
Սալնամեի համաձայն, Սղերդին միացված չորսը գավառակներից մեկն է համարվել: Այսօր
եւս Էրուհը դիտվում է որպես այդպիսին:
Այս շրջանում ուրարտական թագավորությունից իվեր հայերը
ունեցել են բնակավայրեր, որոնք, սակայն քրդերի, թուրքերի եւ այլ քոչվորների
պատճառով աստիճանաբար դատարկվել են:
1890թ.
մարդահամարի տվյալներով Էրուհի շրջանում են ապրել 5,113 հայեր: 1914 թ. Հայոց պատրիարքարանի կողմից
իրականացված մարդահամարը ցույց է տալիս, որ հայերի թիվը կտրուկ նվազել է, եւ
կազմում է 3,393 անձ՝ 377 տուն:Հարկ է նկատել նաեւ, որ
կայսրության կողմից հրապարակված մարդահամարի տվյալները նվազեցվում էին, նույնիսկ
զրոյացնելու աստիճան, որի նպատակը ձուլմանքաղաքականությունն էր:
Տեղի հայ բնակչությունը, որը
հիմնականում զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ, բնակություն էր հաստատել Էրուհի22
անուն գյուղերում: Հայերն
այս շրջանում ունեին 4 եկեղեցի եւ երկու հայկական դպրոց՝ 120 աշակերտով: Բիթլիսի /Էրուհ/ հայկական բնակչությանվարչական կենտրոնէր Սղերդի գավառի Տեհգյուղը, որտեղ բնակվում էին շրջանի հայերի
մեծամասնությունը 2.412 հայ՝ 268 տուն:
Տեհում էր գտնվում նաեւ
հայկական «Սուրբ Աստվածածին», եւ « Սուրբ Հարություն» եկեղեցիները/ որոշ
աղբյուրներում նաեւ «Ս. Հովհաննես»/ ինչպես նաեւ այստեղ կար մեկ հայկական դպրոց,
որն ուներ 95 աշակերտ:Շրջանի մյուս հայերով բնակեցված գյուղերը հետեւյալներն են.
Թանչե՝ 27 հայ՝ 3 տուն, Քյուղ՝18 հայ՝ 2 տուն, Գիրդարե՝ 16 հայ՝ 2 տուն, Իքաքա՝ 29
հայ՝ 3 տուն, Լիրդե՝ 45 հայ ՝ 5 տուն, Գովեշեր՝ 47 հայ՝ 5 տուն, Գենա՝ 25 հայ՝ 3 տուն,Այն / Անիթի/՝ 19 հայ՝ 2 տուն, Շեխթորն 7 հայ՝ 1
տուն, Ահալի՝ 26 հայ՝ 3 տուն, Ֆընդըք՝ 225 հայ, 25 տուն, Բերեվանա՝ 46 հայ՝ 5
տուն, Շավիա՝ 44 հայ՝ 5 տուն, Գենադ / Ջենեթ/՝ 45 հայ՝ 5 տուն, Սավադի՝ 90
հայ՝10 տուն, Savadi: Շեյխան՝
45 հայ՝ 5 տուն, Սերա-Ֆուքանե / Սերաքավանի/՝ 53 հայ՝ 6 տուն, Սերա-Թեյթենի՝ 45
հայ՝ 5 տուն, Մեյդանա-Օլիան 47 հայ՝ 5 տուն, Դեշթա-Լելա88 հայ, 10 տուն, Շըրնաք՝ 364 հայ՝ 40 տուն՝
մեկ դպրոց ՝ 25 աշակերտ, Դեմեչին / Միջին/ ՝122 հայ՝ 14 տուն, Դեհրեբեն՝ 225 հայ՝ 25 տուն, Ռավանգան՝ 361 հայ՝ 40
տուն, Ավիրաան / Հավս/ 35 հայ՝ 4 տուն,Մահրե/ Մեռ/՝ 72 հայ՝ 8 տուն:):
Այս եւ նմանօրինակ խուլ շրջանների հայության ոչնչացումը
առավել հեշտ էր թուրքերի համար. Ամեն մի գյուղում 2,3, ընտանիքները ունեցող
գյուղերի հայերը պատմության ընթացքում անհետացան, ձուլվեցին, սպանվեցին: Ի՞նչ եղան
այս անմեղ հողագործները. Պատմությունը լուռ է. Ոչ մի անդրադառձ...