Բերկրին -
ՄուրադիեՎանի հնագույն հայաբնակ քաղաքներից է: Այն Համընկնում է
պատմական Առբերանի գավառի հետ և ընկած է Վանա լճի հյուսիս-արևմտյան մասում։ Արծրունիների գահակալության տարիներին Գագիկ թագավորը այս գավառը նվիրել էր Աղթամարի
վանքին։
Վասպուրականի նշանավոր քաղաքներից մեկն էր։ Այս գավառի մեջ էր
մտնում Աբաղայի նշանավոր դաշտը, Տեր-Հուսկան-Որդու
անունով վանքը և Գործովթ գյուղը, որը բազմամարդ, հարուստ և նշանավոր հայկական գյուղ
էր։ Բերկրին սկզբնաղբյուրներում հիշատակվում է նաև Բարկիրի, Բարկրի, Բերգրի, Պարկիրի
և անվան այլ տարբերակներով, իսկ թուրքերը կոչել են Բերգրի–կալե, ավելի ուշ
Մուրադիյե:
Վաղեմի բերդավանում կան հիշատակության արժանի պատմական հնություններ
և զանազան կառուցվածքների ավերակներ։ Դրանց մեջ անշուշտ ամենանշանավորը նրա բերդն էր,
որ բավական մանրամասնությամբ նկարագրել է XVII դարի թուրք հեղինակ է Չելեբին։ Նա գրում
է, որ Բերկրիի բերդը գտնվում էր «սեպ և սև» ժայռի վրա, կառուցված էր խոշոր քարերով,
գրավելով բավական ընդարձակ հնգանկյունի ձև ունեցող տարածք։ Այստեղ էին գտնվում քուրդ
բեկի ապարանքը, բաղնիք, իջևանատուն, կրպակներ, այգիներ ու պարտեզներ։ Քարաժայռերի վրա
եղած երբեմնի այդ բերդը շատ անգամ է ավերվել և նորից նորոգվել։ Նրա մնացորդները նշմարվում
են ցայսօր։
ԲերկրինմիջնադարյանՀայաստանիգրչագրությանկենտրոններիցէ։Այստեղմիայն XIV—XV դարերումգրվածևընդօրինակվածմեզհայտնիձեռագրերիթիվըհասնումէ 10–ի։Դրանքավետարաններ, շարակնոցներ, բառգրքերեն, որոնքունենգրիչներիհիշատակարաններ։Առանձնապեսուշադրությանարժանիէ 1418 թ. Հակոբկրոնավորիընդօրինակածծաղկազարդավետարանը։
1881 թ. Հայերն ապրում էին93 անուն գյուղերում , իսկ նրանց ընդհանուր թիվը կազմում էր 16,964: Այս
թիվը կտրուկ նվազում է նախ 1895-96 թվականների կոտորածի ընթացքում, իսկ 1914 թ.ին
արդեն այստեղ էին ապրում 5,152 հայեր, որոնք բնակեցված էին 41 հայկական գյուղերում
եւ կազմում էին 734 տուն: Գավառի կենտրոնն էր համարվում հենց Բերկրին: Միայն
կենտրոնում1890 թ. Տվյալներով ապրում էին
2,070 հայեր, իսկ միայն 25 տարի անց նրանց թիվը կրճատվում է մինչեւ 187 մարդ՝ 25 տուն: Բերկրին հայտնի է իր մի շարք նշանավոր եկեղեցիներով. Սուրբ Աստվածածին, Սուրբ Ստեփանոս
եկեղեցի /13-րդ դար/, Տեր Պետոյի վանք, Խուլվանք / Ջանիք Սաղըրլար/, Խաթուն, ՏերՀուսկանորդիհնադարյանվանք, Տիրամոր վանք, Յեղավանք / Քըզըլ քիլիսե- կարմիր եկեղեցի/, Արեղ
Նախավկայավանք եկեղեցի եւ այլն:
Հայերի բնակություն հաստատած 41 գյուղերը
իրենց բնակիչներով.
Քյուչուքքյոյ-Պզդիգ գյուղ. 447 հայեր, եւ 74 տուն
Քըզըլ Քիլիսե –Յեղավանք. 58 հայ,
5 տուն, մեկ եկեղեցի
Անձավ-108 հայ, 17 տուն.
Արեղ- Օթե 105 հայ, 15 տուն, մեկ
եկեղեցի.
Կորձուտ-790 հայ, 128տուն.
Ընկուզեկ-311 հայ, 59 տուն.
Սուրբ Թադեոս-211 հայ, 25 տուն, Սուրբ
Թադեոս եկեղեցի.