Վերջին շրջանում թուրքերը հասկացել են, որ հայկական եկեղեցա-ճարտարապետական կոթողները կարող
են
իրենց
համար
կրկնակի
շահավետ
լինել:
Եկեղեցիների
վերակառուցումը կարող է լավ զբոսաշրջություն զարգացնել, հարստացնել
երկիրը,
եւ
կարծիք
ստեղծել,
թե
իբր
թուրքերը
վերանորոգում
ու
պահպանում
են
համաշխարային
մշակութային
ժառանգությունը:
Իրենց
շահի
համար
վերակառուցում
են
մի
եկեղեցի,
իսկ
դրա
հարեւանությամբ
գտնվող
տասնյակ
եկեղեցիներ
ու
խաչքարեր
հավասարեցնում
հողին:
Կեսարիան հայ քրիստոնեական պատմության մեջ ունեցել
է
մեծ
նշանակություն:
Այս
անունը կապված է քրիստոնեության ընդունման հետ: Պատմական
Հայաստանին
կից
Կապադովկիայի
քաղաքներից
մեկում՝
Կեսարիայում
է
գտնվում
Գրիգոր
Լուսավորիչ եկեղեցին, որտեղ չորրորդ դարի սկզբում ձեռնադրվել է Գրիգոր Պարթեւը` դառնալով քրիստոնեությունը որպես հավատքի
դավանանք
ընդունած
հայոց
առաջին
հայրապետը։
Գրիգոր Լուսավորիչը գալով Կեսարի
Ղևոնդիոս
եպիսկոպոսի
ձեռքով
ձեռնադրվում
է
որպես
հոգևորական,
ապա
օծվում
իբրեւ
հայրապետ։
Քաղաքը
մեծ
շուքով
ու
խանդավառությամբ
է
դիմավորել
սուրբ
հայրապետին,
որովհետև
արդեն
այստեղ հասել էր Գրիգորի՝
Տրդատ
թագավորի
բժշկության
եւ Խոր վիրապում կրած անմարդկային չարչարանքների լուրը:
ժամանակի ընթացքում պատմական պայմանների թելադրանքով հայերը կամաց կամաց սկսեցին հեռանալ Կեսարիայից:
Անցյալ տարի վերաօծվեց Կեսարիայի սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին: Դժբախտաբար, Հայաստանն իրավունք չունեցավ թե պաշտոնապես եւ թե հոգեւոր դասից ներկայանալու օծման հանդիսավոր
արարողությանը:
Կեսարիա հարուստ է հայկական ճոխ ու գեղանի եկեղեցիներով, որոնցից են նաեւ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, Յանարթաշ կամ Դարսիյահ հայտնի եկեղեցիները: Մի շարք եկեղեցիներ այսօր կամ չկան կամ գործածվում են այլ նպատակների համար, կամ էլ կամաց կամաց քանդվում ու ավերվում են:
Սուրբ աստվածածին հայկական
եկեղեցու
վերաբերյալ
չկան
պահպանված
արձանագրություներ,
այդ
իսկ
պատճառով
հայտնի
չէ
կառուցման
տարեթիվը:
Այն
բազիլիկ
եկեղեցի
է,
ունի
երեք
գմբեթ,
միջին
գմբեթը
կողքային
գմբեթնեից
բաժանվում
է
չորսը
սյուներով:
Պատերին
եղել
են
միջնադարյան
որմնանկարներ,
որոնք,
սակայն,
Օսմանյան
կայսրության
շրջանում
քանդվել
են
եւ
պատերը
ներկվել
սպիտակ
ներկով: Կեսարիայում 1915 թ. կային 180 տուն բնակիչ:
Ներկայումս հայկական համայնքի բացակայության պատճառով տեղի եկեղեցիների
մոտ
80 տոկոսը
դատարկ
է,
եւ
չի
ծառայում
ծիսական
նպատակներին:
Բռնագաղթի
եւ
կոտորածի
հետեւանքով
հայերը
ստիպված
եղան
թողնել
երբեմնի
շեն
ու
շքեղ
տներն
ու
եկեղեցիները:
Դատարկված
Կեսարիայում
անուշադրության
մատնված
սրբատեղիները
գործածվեցին
տարբեր
նպատակների
համար,
երբեմն
իբրեւ
կացարան՝
քոչվորների
համար,
երբեմն
վաճառատուն, իսկ երբեմն էլ աղբանոց, որոնց կողքով անցնելիս նախկին խնկաբույր անուշահոտությանը փոխարինում է գառշանքն
ու
աղբակույտը:
Թուրքիայի երիտասարդության և սպորտի
հարցերով
նախարարության
Կեսարիա
նահանգի
պատասխանատու
Յահյա
Շահինը
հայտարարել
է,
որ
Թուրքիայի
իշխանությունները
որոշել
են
վերացնել
Կեսարիայի
Սուրբ
Մարիամ
Աստվածածին
եկեղեցում
երկար
տարիներ
տեղակայված
մարզասրահը։
«Կառուցվում են նոր մարզասրահներ, և մենք վերջ ենք դնում
եկեղեցում
սպորտային
գործունեությանը՝
այն
տեղափոխելով
մարզասրահներ»,-
ասել
է
Շահինը՝
ավելացնելով,
որ
հնարավոր
է՝
եկեղեցին
վերաբացվի
որպես
թանգարան։
Կեսարիայի Աստվածածիյն եկեղեցին արդեն քառասուն տարի է, ինչ ծառայում է իբրեւ մարզադահլիճ: Օրերս թուրքական թերթերը գրում են. «Մի՞թե կարելի է սուրբ վայրն օգտագործել իբրեւ սպորտատեղի»: Տեսնես, երբվանի՞ց
թուրքերը
սկսեցին
քրիստոնեական սրբությունները հարգել, երեւի
այն
օրից
ինչ
հասկացան
թե
ինչքան
փող են կորցրել
ու
իրենց
դիվագաիտությունն
ինչքան
կարող
է
օգուտ
քաղել
դրանից…Թե չէ, մարգարիտները
խոզերի
առջեւ
փռելու,
իսկ
սրբությունը
շներին
տալու համար չի եղել երբեք: